بچه ها وقتی کلمه‌ی مولکول به گوشتون می خوره چی تو ذهنتون می‌یاد؟ درسته کوچکترین ذره سازنده ماده است. حالا به نظرتون اگر مولکول ها را هم بتونیم تجزیه کنیم، به چی می رسیم؟ بله دقیقا به اتم های سازنده‌اش می رسیم. پس اتم خیلی خیلی کوچیکه که واقعا با قویترین میکروسکوپ ها هم قابل رویت نیست.
این اتمهای کوچولو چطور درست شدند؟ آنچه که ما می دونیم اینه که بعد از بیگ بنگ ذرات ریز اتمی مثل الکترون، پروتون و نوترون در فضا پخش شدند. بعد از گذشت زمانی یه الکترون (ذره ای که بار منفی داره) یه پروتون (ذره ای که بار مثبت داره) را پیدا می کنه و شروع می کنه با سرعت زیاد دورش چرخیدن. دانشمندی به نام جناب بور اعتقاد داشت این الکترون روی یک مدار فرضی اطراف پروتون می چرخه و اتم هیدروژن به این صورت بعنوان کوچکترین و سبکترین اتم بوجود اومد، با اضافه شدن ذره‌ی بی باری به نام نوترون به کنار پروتون هسته اتم شکل گرفت و اتم هیدروژن سنگین تری ساخته شد که ما امروزه به این اتمها ایزوتوپ هیدروژن می گوییم. هیدروژنی که فقط یه الکترون و یه پروتون داره هیدروژن معمولی نامیده می شه و اون را با نماد H نشون می دهند. این اتم پایداره یعنی از همون ابتدای خلقت به همین صورت بوده تا الان.
بچه ها جرم اتم ها به تعداد پروتون و نوترون اونا بستگی داره، چون الکترون اونقدر سبکه که تعدادش خیلی تاثیر روی جرم اتم نداره ولی با اضافه شدن یک نوترون به داخل هسته‌ی اتم هیدروژن معمولی، ایزوتوپی به وجود می‌یاد به نام دوتریم که یه الکترون و یه پروتون و یه نوترون داره و اونو با نماد D نشون می دهند. این ایزوتوپ هم پایداره ولی اگه یه نوترون دیگه به هسته اضافه بشه، ایزوتوپ تریتیم با نماد T بوجود می‌یاد که ناپایداره، چون هسته‌اش سنگین میشه و آماده شکافتن میشه.
کلا وقتی تعداد الکترون ها و پروتون ها برابر باشه اتم خنثی است و بدون بار. اما وقتی اتمی الکترون از دست بده، تعداد پروتونهاش از الکترونهاش بیشتر می شه و ذره بوجود اومده، یون مثبت (کاتیون) نامیده میشه و به اندازه تفاوت شمار پروتونها و الکترونها بار مثبت بدست می‌یاره که بالای یون نوشته میشه. به همین ترتیب اگه الکترون دریافت کنه، تعداد الکترونهاش از پروتونهاش بیشتر شده و به اندازه این تفاوت بار منفی بدست می‌یاره و یون منفی(آنیون) نامیده میشه.
خوب بچه ها بیایید زودتر وارد شبیه ساز بشیم و بتونیم خودمون اتم بسازیم ولی نمی تونیم به اتمهایی که می سازیم اسم مورد علاقه مون را بدیم، چون قبلا دانشمندا اون ها را کشف کردند و نمادی براشون تعریف کردند و زحمت نامگذاری شون را هم متقبل شدند.
نحوه کار با شبیه ساز
با یه کلیک وارد شبیه ساز می شوید. بخش ساخت اتم یا نماد یا بازی را می تونید انتخاب کنید. پیشنهاد ما اینه که اول وارد قسمت اتم بشوید، سه ظرف داریم که تو یکی از اونا ۱۰ تا پروتون، تو وسطی ۱۳ تا نوترون و آخری هم ۱۰ تا الکترون داره. به دلخواه خودتون الکترون و پروتون بردارید، اتم خنثی یا یون مثبت و منفی بسازید. با تیک دار کردن قسمت پایدار یا ناپایدار بودن، متوجه می شوید اتم ساخته شما، پایدار هست یا نه؟ حواستون باشه با انتخاب قسمت مداری یا ابری، دو مدل مختلف از اتم براتون نمایش داده می شه.
با انتخاب قسمت نمادی، نماد درست اتمی که ساختید مشخص میشه. در این جا اگه تعداد الکترونها و پروتونها برابر نباشه نماد یون ظاهر میشه. با انتخاب بخش بازی، چهار تا بازی متفاوت با اتم ها براتون نماش داده میشه. من دیگه توضیحی نمیدم خودتون وارد هر بازی بشوید، تجربه اش کنید و امتیاز بگیرید.
سوالات
۱- یون -H بسازید و پایدار بودن یا نبودنش را بررسی کنید.
۲- اتمی که ۵ تا الکترون، ۵ تا پروتون و ۵ تا نوترون داره را با چه نمادی نشون می دهند؟
۳- درباره پایداری ذره ای که ۴ الکترون، ۶ پروتون و ۶ تا نوترون داره تحقیق کنید و بگویید این ذره یون مثبت است یا منفی؟ چرا؟
۴- عدد جرمی ذره ای که ۷ تا الکترون، ۷ تا پروتون و ۸ تا نوترون داره. چنده؟
- آشنایی با اتمها و ساخت آن
- درک مدل مداری و ابری اتم
- درک علت پایداری و ناپایداری اتمها
- آشنایی با نماد اتمها در جدول تناوبی
- درک تشکیل کاتیون و آنیون از اتم خنثی
فاطمه حاجی
علی کرمی
زیر هر شبیه‌ساز گزینه‌ای به نام «آموزش» وجود دارد[که ویدیو آموزشی مربوط به شبیه‌ساز می‌باشد]، اگر روی آن کلیک کنید به جاش شبیه‌ساز، فیلم پخش شده و پس از مشاهده آن می‌توانید روی گزینه «آزمایش» کلیک کنید تا به شبیه‌ساز برگردید.
موفق باشید.
فاطیما چعب
۲۲ تیر ۱۴۰۳چگونه میتونم از آن استفاده کنم؟
علی کرمی
شبیه‌ساز ها نیاز به نصب نداشته و می توانید با تمامی دستگاه ها (تلفن همراه تا تبلت و لپ تاپ) از این امکانات استفاده کنید. فقط کافی است به اینترنت متصل شده و پس از مشاهده ویدیو آموزشی هر شبیه‌ساز یا مطالعه متن توضیحات آن وارد شبیه‌ساز مدنظر شوید.
موفق و پیروز باشید.