چندین بار به آسمان شب نگاه کرده‌اید و ماه را به شکل یک دایره نورانی دیده‌اید؟ گاهی اوقات پیش می‌آید که این ماه درخشان، کم کم تاریک شده و رنگ قرمز مرموزی به خود می‌گیرد. به این پدیده شگفت‌انگیز، ماه‌گرفتگی یا خسوف می‌گویند.
ماه گرفتگی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟
برای فهمیدن ماه‌گرفتگی باید به سه دوست در فضا نگاه کنیم: خورشید، زمین و ماه.
خورشید منبع نور بوده و زمین و ماه، این نور را بازتاب می‌دهند. ماه‌گرفتگی وقتی رخ می‌دهد که زمین بین خورشید و ماه قرار بگیرد. در این حالت، زمین مانع از رسیدن نور خورشید به ماه می‌شود و سایه زمین روی ماه می‌افتد و آن را تاریک می‌کند.
چرا ماه کاملا سیاه نمی‌شود و اغلب به رنگ قرمز مسی دیده می‌شود؟
این به دلیل پدیده‌ای به نام «شکست نور» در جو زمین است. جو زمین مانند یک عدسی عمل می‌کند و نور خورشید را خم می‌کند. نورهای آبی و بنفش در جو پراکنده می‌شوند، اما نورهای قرمز از جو عبور کرده و به ماه می‌رسند و آن را به رنگ قرمز روشن درمی‌آورند. به همین دلیل است که بعضی‌ها به ماه گرفتگی کامل، «ماه خونین» می‌گویند.
انواع ماه گرفتگی:
- ماه گرفتگی کامل: وقتی که تمام ماه وارد سایه کامل زمین می‌شود، در این حالت ماه به رنگ قرمز دیده می‌شود.
- ماه گرفتگی جزئی: وقتی که تنها بخشی از ماه وارد سایه کامل زمین می‌شود و به نظر می‌رسد یک تکه از ماه گم شده است.
- ماه گرفتگی نیم‌سایه‌ای: این نوع، بسیار ظریف و تشخیص آن سخت‌تر است. در این حالت ماه فقط از داخل سایه کم‌رنگ بیرونی زمین (نیم‌سایه) عبور می‌کند و فقط کمی تاریک‌تر به نظر می‌رسد.
تاریخچه
مردم دلیل ماه‌گرفتگی را نمی‌دانستند و این پدیده برای آنها ترسناک و عجیب بود. بسیاری از تمدن‌های باستان فکر می‌کردند یک اژدها یا هیولا در حال بلعیدن ماه است! برای مثال، در بابل باستان، کاهنان معتقد بودند این اتفاق نشان‌دهنده مرگ پادشاه است و برای در امان ماندن، فردی را به جای پادشاه قرار می‌دادند. اما کم کم دانشمندان شروع به کشف راز این پدیده کردند. حدود ۲۵۰۰ سال پیش، یک فیلسوف و ستاره‌شناس یونانی به نام «آناکساگوراس» حدس زد که ماه‌گرفتگی به دلیل قرار گرفتن زمین در مقابل نور خورشید رخ می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین دانشمندانی که به درک ما از ماه‌گرفتگی کمک شایانی کرد «نیکلاس کوپرنیک» بود. او در قرن پانزدهم میلادی نظریه «خورشیدمرکزی» را مطرح کرد. بر اساس این نظریه، زمین به دور خورشید می‌چرخد، نه برعکس. این ایده توضیح داد که چگونه زمین می‌تواند بین خورشید و ماه قرار بگیرد.
ستاره‌شناس دیگری به نام «یوهانس کپلر» قوانین حرکت سیارات را کشف کرد. کار او به ما کمک کرد تا مسیر حرکت زمین و ماه را به دقت بدانیم و بتوانیم ماه‌گرفتگی‌ها را تا هزاران سال آینده پیش‌بینی کنیم!
ماه گرفتگی‌های معروف:
- در ۲۷ ژوئیه ۲۰۱۸، طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی کامل قرن بیست و یکم رخ داد که حدود ۱ ساعت و ۴۳ دقیقه به طول انجامید. دلیل این مدت طولانی، قرار گرفتن ماه در دورترین نقطه از زمین در مدارش بود که باعث می‌شد با سرعت کمتری از میان سایه زمین عبور کند.
- در 16 شهریور 1404 آسمان بسیاری از کشورها (خصوصا ایران) میزبان یک ماه‌گرفتگی کلی بود که به ماه خونین نیز مشهور شد.
چگونه ماه گرفتگی را مشاهده کنیم؟
یکی از زیبایی‌های ماه‌گرفتگی، امن بودن کامل مشاهده آن است. بر خلاف خورشیدگرفتگی که برای دیدن آن به عینک مخصوص نیاز دارید، شما می‌توانید ماه‌گرفتگی را با چشمان غیرمسلح، دوربین دوچشمی یا تلسکوپ به راحتی و بدون هیچ خطری تماشا کنید. این یک نمایش شبانه فوق‌العاده برای همه اعضای خانواده است.
ماه‌گرفتگی فقط یک اتفاق نجومی نیست؛ بلکه داستانی از نور و سایه، تاریخ و علم است. این پدیده زیبا به ما یادآوری می‌کند که در یک منظومه شمسی شگفت‌انگیز زندگی می‌کنیم که قوانین مشخصی دارد. دفعه بعد که خبر یک ماه‌گرفتگی را شنیدید، به آسمان نگاه کنید و این نمایش باشکوه طبیعت را از دست ندهید. شاید شما هم روزی مانند کوپرنیک یا کپلر، رازهای جدیدی از کیهان را کشف کنید.
- آشنایی با ماه گرفتگی (خسوف)
